Είπαμε λοιπόν για τις υγιείς και νοσηρές σχέσεις με τον Θεό, με την έννοια να διατηρείται η ακεραιότητα και των δύο μέσα στην σχέση. Να μιλήσουμε και λίγο για την προσευχή, που είναι η σπονδυλική στήλη της σχέσης μας με το Θεό, γιατί σχέση με τον Θεό χωρίς προσευχή είναι όπως ο άνθρωπος χωρίς σπονδυλική στήλη. Και γιατί η προσευχή είναι η σπονδυλική στήλη; Γιατί η προσευχή είναι μια στιγμή απόλυτης μοναξιάς και απόλυτης παρουσίας. Ο άνθρωπος όταν κάνει προσευχή, στέκει μόνος του μπροστά στον Θεό χωρίς το θόρυβο που περιέχει η καθημερινότητά του, γυμνός απέναντι στον Θεό και στον εαυτό του, αλλά και ταυτόχρονα η προσευχή είναι στιγμή απόλυτης παρουσίας, γιατί ακριβώς τότε μπορεί κανείς να προσεγγίσει το μυστήριο της παρουσίας του Θεού περισσότερο. Έχω την γνώμη ότι αν η προσευχή δεν λειτουργεί σε κάποιους πιστούς όπως θα ήθελαν είναι επειδή έχουν πρόβλημα όχι με τον Θεό, αλλά με τον εαυτό τους. Πολλοί πιστοί σταματούν την προσευχή πολύ σύντομα μετά από λίγα λεπτά, γιατί δεν αντέχουν τον εαυτό τους. Δεν πρόλαβαν να συναντηθούν με τον Θεό για να πουν ότι τρόμαξαν φοβήθηκαν και σταμάτησαν. Αυτό οφείλεται και στη φτωχή θεολογική γνώση, δηλ. αγνοούμε τι πραγματικά έκανε ο Χριστός στην «εις Άδου κάθοδο», καθώς και σε φτωχή πίστη. Αν είχαμε αυτά τα δύο τότε θα μπορούσαμε να πούμε πως ό,τι και αν ανακαλύπταμε στον εαυτό μας, ο Χριστός το ξέρει πολύ πριν εμείς το ανακαλύψουμε, και έχει κατέβει στον Άδη της ψυχής μας και είναι ήδη εκεί. Αυτό είναι η εις Άδου κάθοδος που γιορτάζουμε το Πάσχα.
Δεν είναι μόνο αυτό που συνέβη μία φορά στην ιστορία, αλλά είναι η διαρκής κάθοδος στις ψυχές των ανθρώπων πριν καν οι άνθρωποι συνειδητοποιήσουν ότι έχουν έναν Άδη μέσα τους. Αν αυτό το είχαμε εμπεδώσει και είχαμε μεγαλύτερη πίστη με την έννοια της εμπιστοσύνης, θα μπορούσαμε να συνειδητοποιήσουμε ότι με αυτά που είδε ο Χριστός συνεχίζει να μας αγαπάει το ίδιο. Και τότε θα μπορούσαμε να αντέξουμε τον εαυτό μας και στη συνέχεια να περάσουμε στο στάδιο της προσευχής πολύ διαφορετικά, γιατί θα είμαστε και ευγνώμονες απέναντί Του. Ένας τρόπος που έχουν εφεύρει οι άνθρωποι να αποφεύγουν αυτά τα δύο στάδια, δηλ. να βρεθούν με τον εαυτό τους και με τον Θεό, είναι να προσεύχονται όπως έκανε ο φαρισαίος, «σε ευχαριστώ, Θεέ μου, που δεν είμαι σαν και εκείνον τον άλλον». Στην πραγματικότητα έτσι, ούτε τον εαυτό του συναντά ούτε τον Θεό φυσικά. Απευθύνεται σε μια έννοια Θεός. Σε ένα δικό του Θεό. Δεν υπάρχει πρόσωπο Θεού εκεί.
Ένα άλλο παράδειγμα, που πήρα από την Καινή Διαθήκη, είναι η παραβολή του οφειλέτη των μυρίων ταλάντων. Εδώ έχουμε μια φαινομενική σχέση με τον Θεό. Πάει προσπίπτει σε Αυτόν και ζητάει έλεος, δηλ. αγάπη. Αλλά στην πραγματικότητα δεν έχει σχέση με τον Θεό. Είναι σχέση η οποία δεν δείχνει Θεό ελέους, δείχνει ένα Θεό τιμωρό. Παρακαλεί με φόβο και μετά λέει. Α, ωραία την γλίτωσα. Επειδή, λοιπόν, έχει μέσα του την εικόνα του τιμωρού Θεού, γι’ αυτό μιμείται αυτόν τον τιμωρό Θεό απέναντι στο σύνδουλό του, που του χρωστούσε τα λίγα. Ενήργησε όπως φοβόταν ότι θα ενεργήσει ο Θεός σε αυτόν. Στο βαθμό που μας λείπει το έλεος, στο βαθμό που μας λείπει η αγάπη, στο βαθμό που μας λείπει η συγχώρεση, φανερώνεται πόσο αντίστοιχα είναι διαστρεβλωμένη η εικόνα του Θεού που έχουμε μέσα μας. Ο άνθρωπος που έχει κολυμπήσει μέσα στην αίσθηση ότι ο Θεός τον αγαπάει, είναι αδύνατον να μην τον μιμηθεί, να μην ελεεί και να μην συγχωρά. Για σκεφτείτε την περίπτωση εκείνη να συναντάς ανθρώπους που δεν πιστεύουν στον Θεό, λένε πως δεν πάνε στην εκκλησία και η καρδιά τους είναι γεμάτη από έλεος και συγχώρηση. Αυτοί προφανώς έχουν μια εικόνα μέσα τους για τον Θεό πολύ κοντά σε αυτό που είναι πράγματι ο Θεός. Αλλά επειδή αυτό είναι ασυνείδητο, δεν έχει τύχει της κατάλληλης επεξεργασίας για να φτάσει να πει ο άλλος συνειδητά «ναι, πιστεύω.».
Και για να κλείσουμε το θέμα μας με το ερώτημα, ποιο είναι το ιδεώδες μια σχέσης με τον Θεό; Θα βοηθηθούμε εδώ με τις σχέσεις των ανθρώπων. Αν έχουμε ένα ζευγάρι το οποίο αγαπιέται πολύ και θυσιάζεται ο ένας για τον άλλον, τότε πραγματικά αισθανόμαστε ότι έχουμε το πρότυπο της διαπροσωπικής σχέσης. Σε αυτό το πρότυπο μπορούμε να κινηθούμε και να αναζητήσουμε το ιδεώδες της σχέσης μας με τον Θεό. Σε πολλά σημεία της Αγίας Γραφής, αλλά και οι Πατέρες της Εκκλησίας μας αναλύουν το γάμο του Θεού και των ανθρώπων, το μεγάλο έρωτα του Θεού προς τον άνθρωπο, αυτόν τον θείο έρωτα που κάνει τον Θεό να αναζητάει τον άνθρωπο, όπου και να βρίσκεται αυτός. Υπάρχουν μάλιστα μερικές αναφορές πιο συγκεκριμένες και μέσα στην λατρεία, όπως είναι μια ευχή του εσπερινού, που λέει ότι τα δώρα που ο Θεός έδωσε στον άνθρωπο μέχρι τώρα είναι αρραβώνας, δηλ. δεν αρκεί να λες σε κάποιον ότι τον αγαπάς, πρέπει να του δίνεις και τα δώρα σου, για να του αυξάνεις την αγάπη και με αυτά δείχνεις τι θα ακολουθήσει, όπως ο μνηστήρας κάνει δώρα ως σημάδι ότι ενδιαφέρεται για τον γάμο. Αυτά κάνει ο Θεός. Αντίστοιχα τώρα, τι κάνει ο άνθρωπος σε αυτή την σχέση;
Εξαρτάται από το πόσο ερωτευμένος είναι ο άνθρωπος με τον Θεό, δηλ. αν η σχέση του αυτή τη ζει ως έρωτα. Δεν κάνουμε τον αγώνα μας τον πνευματικό και δεν τηρούμε τις εντολές του Θεού για να τραβήξουμε την αγάπη του Χριστού. Η αγάπη του Χριστού δεν μειώνεται είτε εμείς κάνουμε αμαρτίες είτε αγιαζόμαστε. Η προσπάθεια γίνεται λόγω ευγνωμοσύνης προς τον Χριστό, ο οποίος μας αγαπάει. Μεταφέρετέ το στο ανθρώπινο ζευγάρι. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μια γυναίκα μαγειρεύει ωραία φαγητά για τον άντρα της, για να του αυξήσει την αγάπη προς αυτήν; Ίσως να το κάνει και με αυτό το ατελές κίνητρο, αλλά ο στόχος είναι να μαγειρεύει τα ωραία φαγητά που του αρέσουν, από αληθινή αγάπη και ευγνωμοσύνη στον άντρα της και όχι για να κάνει να την αγαπήσει περισσότερο. Ή να προσέχει την εμφάνισή της, το πώς θα ντυθεί ή πώς θα βάλει τα κοσμήματα που της χάρισε, όχι για να τον κάνει να την αγαπήσει περισσότερο αλλά από ευγνωμοσύνη σε αυτόν. Τώρα στη σχέση με τον Θεό, αυτό είναι το ζητούμενο. Είναι ανώριμη η στάση ότι προσπαθώ να κάνω τις εντολές του Θεού για να κάνω τον Θεό να με αγαπήσει περισσότερο. Αυτό μερικούς ανθρώπους ίσως τους βοηθάει, αλλά είναι λάθος και δεν έχει αντοχή στο χρόνο. Αυτό που αντέχει στον χρόνο είναι η ευγνωμοσύνη. Όταν αποκτήσω το κίνητρο της ευγνωμοσύνης, προσπαθώ να τηρήσω τις εντολές του Θεού από ευγνωμοσύνη γιά όσα ο Χριστός έχει κάνει για μένα. Αυτό αντέχει περισσότερο στον χρόνο και είναι ισχυρότερο κίνητρο, που καθιστά πλέον αυτή τη σχέση πραγματικό έρωτα. Τώρα κατά πόσο το έχουμε κατακτήσει αυτό σαν πιστοί και για ποιο λόγο τηρούμε τις εντολές του Χριστού, κατά πόσο λειτουργεί η ευγνωμοσύνη ως κίνητρο και η συναλλαγή για να μας «χώσει σε μια γωνιά του παραδείσου», αυτό ο καθένας μας ας το απαντήσει για τον εαυτό του.
Κάντε μόνοι σας, σαν μια έρευνα, σε εκατό χριστιανούς και ρωτήστε τους «Για ποια πράγματα αισθάνεστε ευγνώμονες προς τον Θεό;». Νομίζω ότι θα σας απαντήσουν οι περισσότεροι γιατί τους έκανε καλά από κάποια αρρώστια, αυτούς ή το παιδί τους ή τον άντρα τους, για το ότι πάει καλά γενικά η ζωή τους, για το ότι σε μια δυσκολία τους έδωσε κουράγιο να την αντιμετωπίσουν, για το ότι έχουν καλό σύντροφο ενδεχομένως. Θα πουν διάφορα. Ποιος αισθάνεται ευγνωμοσύνη στον Θεό, επειδή έγινε ο Θεός άνθρωπος και σταυρώθηκε και αναστήθηκε και επειδή μας χάρισε το Άγιο Πνεύμα; Δεν υπολογίζουμε σε αυτά καθόλου, είναι έξω από τον ορίζοντά μας, γι’ αυτό και ίσως έχουμε πρόβλημα να παράγουμε καρπούς πνευματικής ζωής, αρετές δηλαδή. Και ως πρόσωπα και ως κοινωνία, και κυρίως ως χριστιανοί ορθόδοξοι που λέμε πως είμαστε.
του Πρωτοπρ. π. Ιωάννη Καλογερόπουλου
