Όταν ακούμε τη φράση «το σήμερα», πού πάει ο νους μας; Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει το σήμερα; Τι μας απασχολεί και μας προβληματίζει περισσότερο; Με όποιον το συζήτησα, όλοι μου απάντησαν το ίδιο: η κρίση. Ας ξεκινήσουμε όμως με κάτι απλό:
Ας μεταφερθούμε για λίγο σε ένα σκηνικό από την καθημερινότητα. Αυτή την εποχή, την άνοιξη, οι νοικοκυρές συνηθίζουν να τακτοποιούν τις ντουλάπες του σπιτιού. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να βγάλουν όλα τα είδη ρουχισμού από τις ντουλάπες, να τα ξεχωρίσουν, να δουν τι αποθηκεύσουν, και να τακτοποιήσουν πλέον στις ντουλάπες τα καλοκαιρινά. Αυτό για τις νοικοκυρές αποτελεί ένα μικρό σοκ. Η κούραση και η προσπάθεια, εξοντωτική. Η εικόνα του νοικοκυριού χαλάει προσωρινά, οι όμορφα τακτοποιημένες ντουλάπες αδειάζουν, και ξαφνικά μαζεύεται ένα άτακτο ‘’βουνό’’ από ρούχα που χρειάζεται επειγόντως ανακατάταξη. Μέσα σε αυτό το χαλασμό, επ΄ ευκαιρία της ταξινόμησης ανακαλύπτουμε ρούχα που τα είχαμε ξεχάσει, άλλα που δεν φορέσαμε ποτέ, αλλάζουμε κριτήριο και κάποια ρούχα μπαίνουν σε πρώτη θέση, ενώ άλλα σε δευτερεύουσα.
Αυτό ακριβώς είναι η κρίση. Ένα ξαφνικό σοκ. Η όμορφα τακτοποιημένη ζωή μας βγαίνει από τη ντουλάπα της σιγουριάς και πετάγεται άτακτη σε ένα άγνωστο και θολό σωρό από αβεβαιότητα. Και εμείς πρέπει να κάνουμε τον κόπο να την αποκαταστήσουμε στην προτέρα θέση της, ή σε μια καλύτερη θέση ή απλά σε μια νέα θέση που δεν είχαμε καν σκεφτεί ότι υπήρχε αλλά την ανακαλύψαμε επ’ ευκαιρία … της κρίσης.
Ίσως να πείτε, καλά όλα αυτά, αλλά εμείς τι φταίμε. Άλλοι μας έριξαν σε αυτή την κατάσταση, γιατί εμείς να κάνουμε τον κόπο; Τι κάνει το κράτος;
Ποιος είναι όμως το κράτος; Από τα σχολικά μας χρόνια μάθαμε πως το Σύνταγμά μας λέει: «όλες οι εξουσίες πηγάζουν από το λαό.». Άρα το κράτος στηρίζεται στο λαό, είναι ο λαός, είμαστε εμείς εδώ. Είμαστε υπεύθυνοι ή συνυπεύθυνοι για ό,τι συμβαίνει. Για παράδειγμα: Ψηφίζουμε συνειδητά; Στη θέση εργασίας που μπορεί να έχουμε, αναλαμβάνουμε όλες τις ευθύνες που μας αναλογούν, ώστε να προχωράει η υπηρεσία στην οποία βρισκόμαστε; Εφαρμόζουμε στην καθημερινότητά μας τις αρχές που καθορίζει η συνείδησή μας, ή λέμε ‘ωχ αδερφέ, δε βαριέσαι, εγώ θα τα αλλάξω όλα; Η απάντηση όμως πρέπει να είναι: Ναι, εγώ θα τα αλλάξω, αρκεί να το θελήσω. Γιατί αποτελώ κρίκο μιας αλυσίδας και εάν κάθε κρίκος μπει στη θέση του τότε σχηματίζεται μια δυνατή αλυσίδα. Ένας και μόνο κρίκος να λείψει, αυτή η αλυσίδα σπάει.. Δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο. Ο Θεός μας χαρίζει το «τώρα» και οφείλουμε να αξιοποιήσουμε αυτό το τάλαντο του παρόντος χρόνου. Να πούμε ότι ναι, εμένα με νοιάζει αν ο διπλανός μου πεινάει, εμένα με νοιάζει αν ο γείτονάς μου είναι άρρωστος, αν έχει προβλήματα. Με νοιάζει, και θα κάνω κάτι γι αυτό τώρα. Ξέρω, έχω και ΄γω πολλά προβλήματα, ξέρω επίσης ότι ούτε εμένα μου περισσεύουν για να βοηθήσω τον άλλο. Οπωσδήποτε όμως, έχω κάτι: κάπου κρυμμένο μέσα μου έχω ένα χαμόγελο, μια γλυκιά κουβέντα, που θα πει στο συνάνθρωπό μου πως: «μη φοβάσαι. Είμαστε μαζί. Ό,τι και αν γίνει, η λύπη μας θα είναι μισή, θα είναι λιγότερη, γιατί θα τη μοιραζόμαστε μαζί». Άλλωστε εκείνο που έχουν ανάγκη οι άνθρωποι, δεν είναι πάντοτε τα χρήματα ή το φαγητό. Αν υποθέσουμε δηλαδή, ότι δεν υπάρχουν στη γη άνθρωποι πεινασμένοι και αναγκεμένοι, παύει, η έννοια της φιλανθρωπίας; Όχι, βέβαια. Φιλανθρωπία ετυμολογικά σημαίνει αγαπώ τον άνθρωπο. Ο πρώτος που αγάπησε τον άνθρωπο είναι ο Θεός. Μιμούμενοι λοιπόν το Θεό, αυτό που έχουμε να κάνουμε πρώτα είναι να αγαπήσουμε τον άνθρωπο. Τον εαυτό μας και τους άλλους. Να αναγεννηθούμε εσωτερικά ώστε να φέρουμε και την εξωτερική αλλαγή. Αυτό είναι και το νόημα της Εκκλησίας. Γιατί και η Εκκλησία, εμείς είμαστε. Αποτελούμε το σώμα της Εκκλησίας και κεφαλή της είναι ο Χριστός.
Η εσωτερική μας ανακαίνιση θα έχει ως φυσικό επακόλουθο και έργα αγάπης στο συνάνθρωπο. Και αναφέρομαι σε έργα αγάπης, γιατί ενώ μπορούμε να κάνουμε πολλά, ως άτομα, ως ενορία, ως γειτονιά, όλα αυτά θα μείνουν χωρίς ουσία αν δεν τα υποκινεί και δεν τα συντηρεί η αγάπη. Γιατί πόσο λίγο θα ωφελούσε να προσφέρουμε ένα πιάτο φαγητό σε κάποιον που το χρειάζεται αν ταυτόχρονα η συμπεριφορά μας φανέρωνε υπεροψία, αυτοδικαίωση και ανωτερότητα απέναντι σε κείνον που.. βοηθήσαμε. Εξάλλου, μην ξεχνάμε ότι αν τώρα βρεθήκαμε στη θέση εκείνου που προσφέρει, το ίδιο εύκολα θα μπορούσαμε να είμαστε στη θέση εκείνου που ζητάει βοήθεια. Λέμε συχνά, «εδώ που είσαι ήμουνα και δω που είμαι θα ‘ρθεις». Ας μην απομακρυνόμαστε λοιπόν ο ένας απ τον άλλον, να νιώσουμε και να ζήσουμε λίγο την ενότητα, τα κοινά που μας ενώνουν όλους : τον πόνο, την αγωνία, το φόβο, το άγχος, τον ερχόμενο σε όλους μας κάποια στιγμή θάνατο...
Φιλανθρωπία λοιπόν είναι και πολλά που δεν φανταζόμαστε. Φιλάνθρωπος είναι κ αυτός που χτυπάει την πόρτα εκείνου που πενθεί για να σταθεί λίγο δίπλα του. Αυτός που δεν έχει χρήματα να ανάψει ένα κεράκι στην εκκλησία, αλλά «λιώνει» την ψυχή του προσευχόμενος για τους άλλους. Η φιλανθρωπία θέλει και φαντασία και τόλμη. Ο Μ. Βασίλειος έφτιαξε νοσοκομείο όταν νοσοκομεία δεν υπήρχαν. Λεπροκομείο όταν δεν ήθελαν ούτε να βλέπουν τους λεπρούς, όχι να φανταστούν και να τους περιθάλψουν.
Όπως αναφέραμε και στην αρχή με το παράδειγμα της ταξινόμησης, η κρίση είναι ένα σοκ για όλους μας. Ταυτόχρονα όμως είναι και επαναπροσδιορισμός των κριτηρίων μας, είναι ευκαιρία συνεργασίας, είναι ευκαιρία να δούμε ποια είναι τα σημαντικά και ποια τα λιγότερο σημαντικά. Μας είχε παρασύρει λίγο ο τρόπος ζωής που είχαμε, και εννοώ τις αντιλήψεις που είχαμε. Δεν σκεφτόμασταν για παράδειγμα ότι όταν ο διπλανός μας δυστυχεί, ούτε και ΄μεις γίνεται να ευτυχήσουμε πλήρως, διότι ο συνάνθρωπός μας είναι κομμάτι δικό μας, και όταν ένα μέρος του σώματος πάσχει, πονάει και πάσχει όλο το σώμα. Είχαμε αυτάρκεια μέσα στη δική μας ευτυχία. Αντίθετα, μας επηρέαζε η κατάσταση του γείτονα, μόνο όταν αυτός αγόραζε ένα πιο ακριβό αυτοκίνητο από το δικό μας.
Τώρα που οι άσχημες καταστάσεις χτυπάνε και τη δική μας πόρτα, επανεξετάζουμε τη θέση μας μέσα στον κόσμο. Και δεν αναφέρομαι μονάχα στις οικονομικές δυσκολίες. Περνάμε κρίση οικονομική και ταυτόχρονα κρίση και αμφισβήτηση αξιών, αρχών, συνείδησης, προτεραιοτήτων, γλώσσας, πίστης. Δεν θα χάσουμε όμως την ελπίδα μας, θα ξαναχτίσουμε την εσωτερική μας υπόσταση και θα επιβιώσουμε, χωρίς να περιμένουμε από κάποιον άλλον να κάνει κάτι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εμείς οι Έλληνες επιβιώσαμε κατά την τουρκοκρατία, δηλαδή επιβιώσαμε ακόμα και όταν δεν είμαστε κράτος νομικά-πολιτειακά. Και αυτό έγινε διότι κρατήσαμε την πίστη μας που κρατούσε το όραμα, μιλούσε για Ανάσταση και ο Έλληνας πίστευε και στην ανάσταση του έθνους, και έτσι κράτησε και τη γλώσσα και την εθνική συνείδηση. Επιβιώσαμε γιατί διατηρήσαμε την αγάπη για τα γράμματα. Διότι αναπτύχθηκε η ιδιωτική πρωτοβουλία. Και διότι καλλιεργήσαμε στην ψυχή μας πνευματικές αξίες. Ο μαρουσιώτης Σπύρος Λούης όταν τον ρώτησαν μετά τη νίκη του στους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1896 ποια ήταν η προετοιμασία του, απάντησε: «το βράδυ προ του αγώνος νήστεψα και προσευχήθηκα και κοινώνησα και η Παναγία μου χάρισε το μετάλλιο».
Αυτές τις αξίες έχουμε υποχρέωση να τις διατηρήσουμε και να τις μεταδώσουμε. Ακόμα και αν οι οικονομικές συνθήκες της χώρας μας ήταν οι ιδανικότερες, την ίδια υποχρέωση θα είχαμε. Και δεν το εννοώ εθνικιστικά, ούτε φυλετικά, αλλά πνευματικά-πολιτιστικά, για μια συνέχεια πολιτισμού. Πολιτισμού που δημιούργησαν οι πρόγονοί μας, που διατήρησαν οι επόμενες γενεές θυσιάζοντας τη ζωή τους και χύνοντας το αίμα τους, και που παρέδωσαν σε εμάς ως πολύτιμο δώρο. Και κανένας δεν πετάει ένα πολύτιμο δώρο.
Σε καμία περίπτωση δεν υποτιμούμε κανέναν πολιτισμό. Εμείς όμως ως Έλληνες αυτές τις αρχές έχουμε, αυτές πρέπει να προστατεύσουμε.
Κρίση έχει περάσει η χώρα μας και άλλες φορές στο παρελθόν. Για παράδειγμα, το 1893 ο πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης, επειδή αρνήθηκε να υποθηκεύσει τα εθνικά μας θέματα στην Αγγλία, είπε στη βουλή το «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Διαφαίνεται όμως και η ελπίδα του ως πολιτικού λέγοντας και το γνωστό «Η Ελλάς προόρισται να ζήσει και θα ζήσει.».
Στη διαδικασία εσωτερικής μεταμόρφωσης μπορεί να μας βοηθήσει και η Παιδεία. Τα τελευταία χρόνια παιδεία σημαίνει να μάθουν τα παιδιά αγγλικά και computer για να γίνουν γρήγορα businessmen, δηλαδή σημαντικοί με την υλική έννοια. Πλέον, σκόπιμο είναι να δοθεί έμφαση σε μια περισσότερο ανθρωπιστική παιδεία. Σε μια παιδεία, με την οποία θα καλλιεργείται η ψυχή και το πνεύμα, έτσι ώστε ο κάθε επαγγελματίας να έχει συνείδηση της αποστολής του. Σε μια παιδεία που θα υποστηρίζει τη διαμόρφωση ανθρώπων κοινωνικών και δημοκρατικών. Σε μια παιδεία με αγάπη στην αυτοθυσία, με αγάπη στους άξονες της ορθόδοξης παράδοσης. άξονες οι οποίοι δεν απευθύνονται μόνο στους χριστιανούς, αλλά αποτελούν οδοδείκτες αρμονικής ζωής και δίκαιης συμπεριφοράς, ζητούμενα για τον κάθε άνθρωπο, κάθε φυλής και θρησκεύματος.
Από εμάς εδώ απόψε, θα βγουν γονείς και δάσκαλοι, αν κάποιοι δεν είναι ήδη. Έχουμε λοιπόν τη δύναμη να μεταδώσουμε την παιδεία που χρειάζεται. Ακόμα και όταν όλα δείχνουν ότι δεν υπάρχει ελπίδα, ότι όλα χάθηκαν, εμείς να θέλουμε να προσπαθούμε. Αυτή η προσπάθεια επικυρώνει την έννοια της λέξης άνθρωπος και οδηγεί στην πρόοδο. Μία προτροπή του Μπρεχτ ήταν η εξής: «Ας είμαστε ρεαλιστές. Ας επιδιώκουμε το αδύνατο». Ακούγεται αντιφατικό. Αυτή ήταν όμως μία προτροπή του Μπρεχτ, ο οποίος ήξερε να αντιτάσσει στην απαισιοδοξία της γνώσης, την αισιοδοξία της βούλησης.
Όποια ιδιότητα και αν έχει ο καθένας από εμάς, σε όποια θέση και αν βρίσκεται, όπως είπαμε είναι ο κρίκος. Αυτός ο κρίκος που όταν η αγάπη τον ενώσει με τον διπλανό του, σχηματίζει την αλυσίδα. Μια πολύτιμη αλυσίδα ζωής, και δράσης που μπορεί να στηρίξει το οικοδόμημα του σήμερα. Δεν μπορώ βέβαια να παραβλέψω και μια άλλη παράμετρο: πως όταν θέτουμε οράματα και στόχους υπάρχει ορισμένες φορές και κάτι που μας κρατάει ένα βήμα πίσω, που μας κάνει λίγο να διστάζουμε. Το ξέρω καλά αυτό το κάτι, το νιώθω και γω: είναι ο φόβος. Φόβος μήπως τα πράγματα δεν πάνε τελικά όπως τα προγραμματίσαμε. Γιατί να κοιτάξουμε όμως κατευθείαν το τέλος της προσπάθειας. Σημασία και αξία έχει να προσπαθήσουμε αυτό που ονειρευόμαστε, αυτό που αξίζει πραγματικά. Θα συναντήσουμε δυσκολίες, δεν υπάρχει αμφιβολία. Η λαϊκή σοφία λέει «Κάθε μονοπάτι έχει λακκούβες, αλλά αυτές οι λακκούβες μπορεί να μας υποδείξουν πού να πατήσουμε». Ας πατήσουμε επάνω στα κύματα, κοιτώντας με εμπιστοσύνη το Χριστό. Ας προσευχηθούμε να μας χαρίσει περισσότερη πίστη.
Ίσως οι παρακάτω στίχοι ενός νέου δημοφιλούς τραγουδιού, σας είναι γνωστοί: «Κι όταν όλα πάνε στραβά, φώναξέ με δεν είναι αργά, από τη γη στον ουρανό, κι απ το απίθανο στο πιθανό». Θα μπορούσαμε να το ερμηνεύσουμε με το δικό μας τρόπο σαν κάλεσμα να αναζητήσουμε το Θεό.
Δεν τα λέω όλα αυτά για να κάνω το δάσκαλο, αλλά για να σταθούν αφορμή να συμπροβληματιστούμε.
Ό,τι και να μας φέρει το αύριο, εύχομαι να έχουμε θάρρος. Να αγαπάμε, να ελπίζουμε, να αγωνιζόμαστε με το 100% των δυνάμεών μας και να προσευχόμαστε με το 100% της ψυχής μας. Είμαστε νέοι και θα ανακαλύψουμε τρόπους να πραγματοποιήσουμε αυτά που θέλουμε, έστω και αν μας κόβουν τη φόρα οι σημερινές δυσκολίες, έστω και αν χρειαστεί να αποτύχουμε πολλές φορές. Επιτυχία είναι να προχωράς από αποτυχία σε αποτυχία χωρίς να χάνεις τον ενθουσιασμό σου. Δεν θα επιτρέψουμε να απογοητευτούμε. Άλλωστε απογοήτευση σημαίνει έλλειψη γοητείας. Στους νέους δεν ταιριάζει κάτι τέτοιο. Ξέρουμε Κάποιον που νίκησε όχι μόνο τις δυσκολίες, νίκησε το θάνατο. Ας το θυμόμαστε πάντα, ότι: Χριστός Ανέστη.
Σεραφείνα Λαβίδα
Ομιλία σε συνάντηση φοιτητών της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών,
στό Πολιτιστικό Κέντρο "ΣΗΜΑΝΤΡΟ"
