ΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑ Όλοι, λοιπόν, σχεδὸν οι αξιόλογοι για τη σοφία τους άνθρωποι, άλλος λιγότερο κι άλλος περισσότερο, κι ο καθένας με τον τρόπο του, έχουν εξυμνήσει, στα όσα έγραψαν, την αρετή. Αυτοὺς πρέπει να πιστεύουμε και να πασχίζουμε να εφαρμόσουμε στη ζωή μας τα λόγια τους. Γιατί όποιος στηρίζει με πράξεις τη φιλοσοφία, που άλλοι την περιορίζουν στα λόγια αυτὸς μονάχα έχει νου, σαν σκιὲς οι άλλοι γυροφέρνουν.
Έχουμε, σ᾿ αυτή την περίπτωση, μιὰ θαυμαστη σε ομορφιὰ προσωπογραφία και πλάι της το ίδιο πρόσωπο στην πραγματικότητα, εξίσου ωραίο με την απεικόνισή του. Υπάρχουν άνθρωποι που με φουσκωμένα λόγια εξυμνούν την αρετή μπροστὰ στους άλλους, αλλὰ στη δική τους ζωὴ προτιμούν την ακολασία απὸ τη σωφροσύνη, την πλεονεξία απὸ το δίκιο. Με τι μοιάζουν αυτοί; Μοιάζουν με τους ηθοποιοὺς που παίζουν δράματα και παρουσιάζονται στη σκηνὴ συχνὰ σαν βασιλιάδες και μεγάλοι άρχοντες, χωρὶς να είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο στην πραγματικότητα και, καμιὰ φορά, ούτε ελεύθεροι πολίτες, αλλὰ δούλοι. Ο μουσικὸς θα δεχόταν να μην είναι καλὰ κουρντισμένη η λύρα του; Ο κορυφαίος του χορού, στην τραγωδία, θα δεχόταν να μην είναι ο χορὸς εναρμονισμένος μαζί του; Όχι. Υπάρχουν όμως άνθρωποι που θέλουν να διαφωνούν με τον εαυτό τους, κι η ζωή τους να έρχεται σε αντίθεση με τα λόγια τους, να συμβαίνει σ᾿ αυτοὺς αυτὸ που λέγει ο Ευριπίδης· η γλώσσα μου ορκίσθηκε αλλὰ όχι κι ο νους, και που να θέλουν να φαίνονται κι όχι να είναι στ᾿ αλήθεια καλοί; Αλλὰ κάτι παρόμοιο θα ήταν το άκρον άωτο της αδικίας, αν πρέπει να πιστέψουμε στον Πλάτωνα, το να δίνει κανεὶς την εντύπωση ότι είναι σωστὸς άνθρωπος και στην πραγματικότητα να μην είναι.
ΠΕΡΙΚΛΗΣ, ΕΥΚΛΕΙΔΗΣ, ΣΩΚΡΑΤΗΣ, ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
Όσα, λοιπόν, λόγια οδηγούν προς το καλό, πρέπει να τα αφομοιώνουμε, όπως είπαμε παραπάνω. Αλλὰ και σπουδαίες πράξεις των αρχαίων σώθηκαν στη μνήμη ως τις ημέρες μας ή καταγραμμένες στις σελίδες των ποιητών και των πεζογράφων. Ας μην παραμελήσουμε και τη δική τους ωφέλεια. Κάποτε, λόγου χάρη, ένας 
χυδαίος άνθρωπος έβριζε τον Περικλή, ενώ ο μεγάλος πολιτικὸς δεν έδινε καμιὰ σημασία. Όλη τη μέρα ο άνθρωπος εκείνος περιέλουζε με βρισιὲς τον Περικλή, αλλ᾿ αυτὸς έμενε αδιάφορος. Όταν, λοιπόν, έπεσε το βράδι και σκοτείνιασε κι εκείνος αποκαμωμένος απομακρυνόταν, ο Περικλής, πιστὸς στην άσκηση της φιλοσοφίας, πρόσταξε να του φωτίσουν το δρόμο που περπατούσε. Μιὰ άλλη φορά, πάλι, ένας άνθρωπος οργισμένος εναντίον του Ευκλείδη, του φιλοσόφου απὸ τα Μέγαρα, τον απείλησε, και μάλιστα με όρκο, ότι θα τον σκότωνε. Αλλὰ κι ο Ευκλείδης του ορκίσθηκε ότι θα τον ικανοποιούσε και θα τον έβγαζε απὸ την οργή του. Τι σπουδαίο θα ήταν αν όσοι παρασύρονται στο πάθος του θυμού έφερναν στον νου τους τέτοια περιστατικά! Γιατί δεν πρέπει να πιστεύουμε στην τραγωδία, που διδάσκει ότι η οργὴ οπωσδήποτε αρματώνει το χέρι εναντίον του εχθρού μας και να ερεθιζόμαστε απ᾿ αυτή. Κι αν αυτὸ είναι δύσκολο, πρέπει να χρησιμοποιούμε τη λογικὴ εναντίον της και να της κόβουμε τα φτερά.
Ας γυρίσουμε πάλι στα παραδείγματα σπουδαίων πράξεων. Όρμησε κάποιος εναντίον του φιλοσόφου Σωκράτη και τον χτυπούσε αλύπητα στο πρόσωπο. Αλλὰ εκείνος δεν έφερε αντίσταση. Άφησε τον μεθυσμένο να χορτάσει την οργή του, ως ότου η όψη του είχε μελανιάσει και πρησθεί απὸ τα χτυπήματα. Όταν το ξύλο σταμάτησε καμιὰ φορά, ο Σωκράτης έκανε μονάχα αυτό: έγραψε στο μέτωπο του ο τάδε το ῾κανε, όπως επιγράφουν στους ανδριάντες το όνομα του γλύπτη. Ήταν η μόνη του εκδίκηση. Τα παραδείγματα αυτὰ έχουν σχεδὸν την ίδια επιδίωξη με την Αγία Γραφή μας. Γι᾿ αυτὸ είπα ότι είναι για την ηλικία σας πολὺ αξιομίμητα. Λόγου χάρη, το τελευταίο περιστατικό, εκείνο του Σωκράτη, μοιάζει με ό, τι παραγγέλλει ο Κύριος: αν σε χτυπήσει κανεὶς στο ένα μάγουλο, στρέψε του και το άλλο, αντὶ να υπερασπίσεις τον εαυτό σου. Όσο για τα περιστατικὰ του Περικλή ή του Ευκλείδη, θυμίζουν την εντολὴ να υπομένουμε όποιους μάς κάνουν κακὸ και να βαστάμε με πραότητα την οργή τους, να μην καταριόμαστε αλλὰ να απαντάμε με ευχὲς στους εχθρούς μας.
Όποιος προγυμνασθεί στα αρχαία εκείνα παραδείγματα, δεν θα δυσπιστήσει στις εντολὲς του Ευαγγελίου σαν ακατόρθωτες. Δεν θα λησμονήσω και την πράξη του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που αφού έπιασε αιχμάλωτες τις πανέμορφες, όπως λέγεται, κόρες του Δαρείου, δεν καταδέχθηκε ούτε να τις κοιτάξη, θαρρώντας ντροπὴ για τον νικητη ανδρών να νικηθεί απὸ γυναίκες. Αυτὸ συμπίπτει με το ευαγγελικό: όποιος ρίξει βλέμμα επιθυμίας σε γυναίκα, έστω κι αν δεν κάνει μοιχεία στην πράξη, με το να δεχθεί όμως τη μοιχεία στην ψυχή του, είναι ένοχος. Όσο για το παράδειγμα του Κλεινία, μαθητή του φιλοσόφου και μαθηματικού Πυθαγόρα, είναι δύσκολο να παραδεχθούμε ότι τυχαία συμπίπτει με αυτή του φιλοσόφου και μαθηματικού Πυθαγόρα. Τι έκανε ο Κλεινίας; Αν ορκιζόταν, θα γλίτωνε πρόστιμο τριών ταλάντων. Αλλὰ προτίμησε να πληρώσει αυτὸ το υπέρογκο ποσὸ για να μην πάρει όρκο, έστω κι αν ο όρκος θα ήταν αληθινός. Κι αυτὸ το έκανε, ίσως γιατί άκουσε την εντολή, που απαγορεύει τον όρκο.